Την προηγούμενη βδομάδα καταγράψαμε κτήρια της οδού Εδέσσης στην περιοχή των Άνω Λαδάδικων. Τα περισσότερα από αυτά χρονολογούνται πριν τη μεγάλη πυρκαγιά της Θεσσαλονίκης του 1917 και είναι ευχάριστα εκπληκτικό πως κάποια διατηρούν τα σπάνια μορφολογικά τους στοιχεία παρά τη φθορά και την εγκατάλλειψη που έχουν υποστεί.
Β.ΟΥΓΚΩ 10_Passage Kyrtsi
Το κτίσμα,που βρίσκεται στην οδό Β.Ουγκώ 10, έχει συμπεριληφθεί στον κατάλογο των κτιρίων της οδού Εδέσσης, λόγω της άμεσης γειτνίασης του με αυτά και ακόμη λόγω της ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής αξίας που εμφανίζουν τα κτίρια αυτό στο σύνολο. Το έτος ανέγερσης του υπολογίζεται μεταξύ 1890-1900.
Πρόκειται για την παλιά εμπορική στοά Κύρτση, όπως μαρτυρεί η επιγραφή με τα εγχάρακτα χρυσά γράμματα «PASSAGE KYRTSI» (σήμερα υπάρχει μόνο το αποτύπωμά τους) που βρίσκεται στο υπέρθυρο της εισόδου από την οδό Β.Ουγκώ. Λίγο πιο κάτω υπήρχε η στοά Κύρτση_Τούρμπαλη που κατεδαφίστηκε το 1978. Ακόμα και η δίοδος που ένωνε κάποτε την οδό Φράγκων με τη δίοδο Κύρτση, μέσω του παλιού χανιού Αλλατίνι, ονομαζόταν δίοδος Κύρτση(σήμερα πάροδος Εδέσσης).
Πρόκειται προφανώς για ένα χώρο όπου οι γνωστοί έμποροι επιχειρηματίες Κύρτση και Τουρμπάλη κτίζουν στα τέλη του 19ου αιώνα, εμπορικά κτίρια και χάνια, μέσα στο γενικότερο πλαίσιο της ανάπτυξης της περιοχής αυτής.
Η είσοδος επί της οδού Β.Ουγκώ με την επιγραφή σήμερα
Η είσοδος επί της παρόδου Εδέσσης με το τυπογραφείο
Κύριο στοιχείο της οργάνωσης της κάτοψης του κτιρίου η στοά (passage) που λειτουργεί στο επίπεδο του ισογείου. Η στοά αυτή, που συνδέει τη Β.Ουγκώ με τη δίοδο Κύρτση, έκλεινε με περίτεχνες σιδερένιες εξώθυρες τοποθετημένες στις εισόδους. (Σήμερα τμήμα της καλύπτεται από ένα τυπογραφείο). Από αυτές διατηρείται σήμερα μόνο η μία, στο υπέρθυρο της οποίας διακρίνουμε τα αρχικά γράμματα του ονοματεπωνύμου του ιδιοκτήτη του κτίσματος.
Η κάτοψη των ορόφων είναι η τυπική περίκεντρη των κτιρίων εμπορικών χρήσεων.
ΕΔΕΣΣΗΣ 3_Εμνιέτ Χαν-Μέγαρο Νάτσινα
Εμνιέτ Χαν-Μέγαρο Νάτσινα
Πρόκειται για ένα από τα πιο αξιόλογα κτίσματα της οδού Εδέσσης που διασώζεται από τα τέλη του 19ου αιώνα. Την πληροφορία για το έτος ανέγερσης οφείλουμε στον κ.Λέανδρο Νάτσινα.
Το κτίριο που είναι γνωστό με την επωνυμία Εμνιέτ Χαν (Εμνιέτ=Εμπιστοσύνης) αγόρασαν το 1927 οι Θεόδωρος Μ.Νάτσινας (γνωστός εκπαιδευτικός και συγγραφέας) και Μελπομένη Θεοδ.Νάτσινα, από την Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος (τμήμα διαχειρίσεως κτημάτων ανταλλάξιμων Μουλσουμάνων). Στο με αρ.3090 πωλητήριο (στοιχείο από το Υποθηκοφυλάκειο) αναφέρονται τα παρακάτω για το κτίριο: «κτίριον τριώροφον μεθ’υπογείου (πρώην ιδοκτηρίας Ραντίμ Εφένδη υιού του Σουλεϊμάν) εκτάσεως συνολικής μέτρων τετραγωνικών εκατόν εξήντα τριών (163)».
Το 1953 στους ορόφους του κτιρίου στεγάζεται το χρηματιστήριο εμπορευμάτων.
Οι κατακόρυφες ραβδώσεις με τις κεφαλές κορών
Το κρίσμα βρίσκεται σε περίοπτη θέση στη γωνία Εδέσσης-παρόδου Εδέσσης (παλιά δίοδος Κύρτση). Βρίσκεται ανάμεσα σε κτίρια που κτίστηκαν την ίδια χρονική περίοδο, όπως τα γνωστά «Passage Kyrtsi» και «Χάνι Κύρτση».
Το κτίριο ορθογωνικής κάτοψης αποτελείται από ισόγειο και δύο ορόφους. Οι χώροι του ορόφου περιβάλλουν τον κεντρικό χώρο, όπου οδηγεί το κλιμακοστάσιο. Στο δεύτερο όροφο μεταλλική υαλωτή στέγη φωτίζει το εσωτερικό, στη θέση του κλιμακοστασίου.
Η διαμόρφωση των όψεων είναι ιδαίτερα ενδιαφέρουσα και αντιπροσωπευτική του εκλεκτικισμού. Περισσότερο διακοσμημένη εμφανίζεται η όψη στην οδό Εδέσσης, με τις κατακόρυφες ραβδώσεις που διαγράφονται στο επίχρισμα και καταλήγουν σε κεφαλές κορών που «υποβαστούν» το προεξέχον γείσο της στέγης.
Ιδιαίτερα χαρακτηριστική είναι η γωνιαία δαιμόρφωση του κτιρίου που προβάλλει ελαφρά έξω από το επίπεδο της όψης σε όλο το ύψος των ορόφων και στηρίζεται σε λεοντοκεφαλή.
Αξιόλογα είναι επίσης τα επιμέρους στοιχεία: η διαμόρφωση των καταστημάτων του ισογείου, με στολισμένα τα ξύλινα κολωνάκια που δημιουργούν τα ανοίγματα, το κιγκλιδωμα του κλιμακοστασίου, η διαμόρφωση της εισόδου με τον ελλειψοειδή φεγγίτη. Τέλος, πρέπει να σημειωθεί η ένδειξη για οροφογραφίες σε χώρο του δεύτερου ορόφου.
Σημείωση: Κατά τη διάρκεια της επιτόπιας καταγραφής παρατηρήσαμε πως στην όψη του κτιρίου επί της οδού Εδέσσης υπάρχουν γραμμένες στην ημικυκλική εσοχή (πάνω από το πρέκι των παραθύρων των παταριών των ισογείων καταστημάτων) κάποιες εκφράσεις σε διάφορες γλώσσες. Η κα.Νατάσα, καθηγήτρια Ρωσικών και εθελόντρια του προγράμματος, μετέφρασε την έκφραση που είναι γραμμένη στα Βουλγάρικα, όπως αυτή διακρίνεται στην παραπάνω φωτογραφία.(Ανατολική Φιλια-Συμφωνία)
ΕΔΕΣΣΗΣ 5_Κύρτση Χαν
Το κτίριο αυτό που αποτελεί αξιόλογο δείγμα νεοκλασικισμού μαζί με τα δύο προηγούμενα αποτελεί αδιάσπαστη αρχιτεκτονική ενότητα. Η ιστορική σημασία τους στο σύνολο είναι σημαντική καθώς επίσης και στην πολεδομική μορφολογία του χώρου που καθορίζουν.
Το κτίσμα γνωστό ως «Κυρτσή Χαν» άνηκε μέχρι το 1910 στον Δαβή-Ισαάκ Μπενουσάν, ο οποίος το πούλησε τότε στον Αβδουρραχμάν Ταφήκ Βέη (στοιχεία από το Τούρκικο Κτηματολόγιο του έτους 1326). Πάντως πρέπει να θεωρείται βέβαιο ότι τα αρχικά γράμματα που σημειώνονται ανάγλυφα στο κλειδί του υπέρθυρου της εισόδου, είναι όμοια με εκείνα της εισόδου στο κτίριο της οδού Β.Ουγκώ 10.
Η κάτοψη του είναι ορθογωνικής διατομής με σημαντική διαφορά πλευρών, αφού η μια πλευρά φθάνει περίπου τα 35μ και η άλλη τα 10μ. Η οργάνωση εκείνης του ορόφου, με τα δωμάτια τοποθετημένα στη σειρά, μαρτυρεί την αρχική του χρήση (χάνι). Το κλιμακοστάσιο βρίσκεται στο κέντρο της κάτοψης ακριβώς απέναντι από την είσοδο, που κλεινει με περίτεχνη εξώθυρα.
Η όψη επί της παρόδου Εδέσσης
Τα χυτοσιδήρά φουρούσια
Χαρακτηριστικό της σύνθεσης της όψης του κτιρίου προς την οδό Εδέσσης είναι η προβολή του κεντρικού τρήματος της με το τριγωνικό αέτωμα στο ύψος της επίστεψης και του εξώστη του ορόφου με την περίτεχνη σιδεριά και τα χυτοσιδηρά φουρούσια.
ΕΔΕΣΣΗΣ 7
Πρόκειται για ένα λιτό κτίσμα που συνδιάζει στοιχεία μακεδονίτικης και νεοκλασικής αρχιτεκτονικής. Μαζί με τα υπόλοιπα κτίρια της οδού Εδέσσης, συνθέτει ένα αρχιτεκτονικό σύνολο.
Τμήμα της όψης του ορόφου του κτιρίου, προβάλλει προς τα έξω δημιουργώντας σαχνισί, οι ακμές του οποίου τονίζονται με ψευδοπαραστάδες που φέρουν γραμμικό επίκρανο.
Το κλιμακοστάσιο που οδηγεί στον όροφο είναι ξύλινης κατασκευής.Το κτίσμα φέρει προσθήκη που αλλοιώνει τη μορφή του.
Πηγή κειμένων: Νεώτερα Μνημεία της Θεσσαλονίκης”, μια έκδοση της 4ης Εφορείας Νεωτέρων Μνημείων, του Υπουργείου Πολιτισμού, Θεσσαλονίκη 1985-86.
Φωτογραφίες σημερινής κατάστασης: Επιτόπια καταγραφή του προγράμματος «Καταγραφή και Ανάδειξη των κτιρίων του 19ου και 20ου αι. στη Θεσσαλονίκη» της MONUMENTA στις 11.06.2016
monumentakatagrafithessaloniki.wordpress.com 